„Talent jest jak kawałek szlachetnego, ale surowego metalu:
dopiero pilna praca go obrobi i wartość mu wielką nada”.
„Takie będą Rzeczypospolite,
jakie ich młodzieży chowanie…”
Stanisław Staszic
Stanisław Wawrzyniec Staszic urodził się 6 listopada 1755 w Pile.
Jego ojcem był Wawrzyniec Staszic, burmistrz Piły, człowiek światły, wykształcony, znawca literatury rzymskiej.
Matka Staszica – to Katarzyna z domu Mędlicka, córka pisarza miejskiego.
Stanisław był najmłodszym synem. Miał dwóch braci: Antoniego i Andrzeja oraz siostrę Annę.
Urodził się wątły i chorowity i może dlatego matka, kobieta bardzo pobożna, ofiarowała go opiece boskiej, przeznaczając do stanu duchownego.
Stanisław skończył najpierw szkołę parafialną w Pile, a następnie w Poznaniu kolejno szkołę średnią i seminarium duchowne. Święcenia kapłańskie otrzymał na przełomie roku 1778/79.
Przez krótki czas był sekretarzem kolegiaty szamotulskiej.
W roku 1779 r. za radą ojca wyjechał na dwa lata za granicę do uniwersytetów niemieckich (Lipsk i Getynga) oraz do College de France w Paryżu. Najwięcej czasu spędził w Paryżu, gdzie studiował nauki przyrodnicze, geologię i fizykę. Duży wpływ wywarła też na niego filozofia oświecenia.
Po powrocie z Paryża został wychowawcą synów Andrzeja Zamoyskiego, jednego z najbardziej światłych magnatów Rzeczpospolitej. W Zamościu osiadł na stałe. W roku 1782 uzyskał doktorat i objął katedrę języka francuskiego w Akademii Zamojskiej. Na kilka lat objął też probostwo w Turbinie.
W 1787 r. wydaje anonimowo dzieło „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego”, w którym kieruje do szlachty swój program ratowania Rzeczypospolitej przed upadkiem. Surowo krytykuje istniejące stosunki społeczne. Opowiada się za zniesieniem liberum veto i za radykalną zmianą sytuacji prawnej i ekonomicznej mieszczan oraz chłopów. Porusza też sprawy wojska i sposoby powiększenia podatków.
W roku 1790, w czasie obrad Sejmu Czteroletniego, Staszic wydaje „Przestrogi dla Polski”, które tym razem kieruje do szerszego grona odbiorców zarówno odpowiedzialnych za rządzenie krajem, jak i do mieszczan, którzy nie mieli wszystkich praw obywatelskich. W dziele tym żąda reform ustrojowych oraz praw dla miast i chłopów. Upomina się o prawa polityczne dla mieszczan. Rozprawia się ze sprzedajnością magnaterii i egoizmem społecznym szlachty, która odmawiała chłopom praw do ziemi, faktycznie zamieniając ichvw niewolników. Domaga się wzmocnienia władzy królewskiej i dziedziczności tronu.
Przemyślenia zawarte w obu tych dziełach miały duży wpływ na obrady Sejmu Czteroletniego i uchwalenie Konstytucji 3 Maja.
W 1790 r. wraz z rodziną Zamoyskich udaje się za granicę, przebywa w Austrii i we Włoszech. Wraca do kraju pod koniec 1791 r.
W 1794 r. Staszic żegna dom Zamoyskich i osiada w Warszawie. Oszczędzone pieniądze lokuje w ziemię i kupuje dobra hrubieszowskie: 6000 hektarów ziemi. Z czasem występuje z bardzo odważną inicjatywą. Tworzy w roku 1816 Hrubieszowskie Towarzystwo Rolnicze. Uwalnia od pańszczyzny i obdarza ziemią 329 chłopów, przeznaczając pozostałą część gruntów (3000 hektarów) czyli lasy, stawy, cegielnie, tartak, młyny i magazyny rolnicze na własność wspólną. Tym samym Staszic staje się prekursorem spółdzielczości chłopskiej w Europie. Zobowiązuje też chłopów do prowadzenia szkół, szpitala, kasy pożyczkowej oraz do opieki nad sierotami, inwalidami i starcami oraz do fundowania stypendiów dla zdolniejszej młodzieży. Za swoją działalność Staszic zostaje odznaczony najwyższymi polskimi orderami: orderem św. Stanisława i orderem Orła Białego.
W 1800 r. w Warszawie powstaje Towarzystwo Przyjaciół Nauk, którego Staszic staje się najczynniejszym członkiem, mózgiem i sercem, a od 1808 r. – prezesem.
Staszic zajmował się też geologią. W 1815 r. wydał pracę „O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin Polski”, która była owocem jego wypraw w Góry Świętokrzyskie, rejon kielecki, krakowski, Tatry i pasmo Karpat.
W 1815 r. Staszic został mianowany radcą stanu Wydziału Oświaty. Objął też funkcję członka Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, zaś w roku 1816 został członkiem Komisji Spraw Wewnętrznych i Policji oraz dyrektorem Przemysłu i Kunsztów.
Z jego inicjatywy powstało wiele szkół: Instytut dla Dzieci Głuchoniemych i Ociemniałych, Szkoła Górnicza w Kielcach, Szkoła Leśnicza w Warszawie, Szkoła Inżynierii Cywilnej, Dróg i Mostów.
Dbał o rozwój umiłowanego przez siebie górnictwa i hutnictwa, o przemysł tkacki i meblarski, o stan dróg i mostów w kraju.
Stanisław Sztaszic zmarł 20 stycznia 1826 roku w Warszawie.
Portrety Stanisława Staszica – patrona szkoły, wybitnej postaci polskiego oświecenia wykonane przez uczniów naszej szkoły.